توسعه متاورس آموزش عالی را دچار تحولات اساسی می‌کند

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: توسعه متاورس و تحقق واقعی نسخه‌ای از آن که توسط مدیر شرکت متا عرضه شد حداقل یک دهه زمان نیاز دارد ولی می‌تواند بخش آموزش به طور کلی و آموزش عالی را به طور خاص با تحولات اساسی مواجه کند.

همایش «اخلاق آموزش و پژوهش در فضای مجازی» امروز سه شنبه ۲۶ مهرماه از سوی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد. حسین حسنی، عضو هیئت علمیِ گروه فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، در این همایش با موضوع «کاربرد متاورس در آموزش و آموزش عالی و چالش‌های اخلاقی ناشی از آن» به سخنرانی پرداخت.

متن سخنان وی در ادامه می‌‌آید:

فعلاً با فضای دیجیتال دو بعدی سر و کار داریم

عمده چالش‌هایی که برای توسعه متاورس در آموزش از راه دور شناسایی کرده‌اند معضل دسترسی، مخصوصاً در کشورهایی است که از نظر زیرساخت فنی توسعه نیافته‌اند و نیز بحث تفاوت ابزارهای فناورانه است. از سوی دیگر تکنولوژی‌ها همچنان گران هستند و این باعث می‌‌شود طیف زیادی از افراد به آن دسترسی نداشته باشند. موضوع حق مالکیت و نقض محرمانگیِ محتوا نیز از چالش‌هایی هستند که در این محیط وجود دارند. از سوی دیگر اینکه آیا آواتارها جایگزین آدم‌ها در فضای سه بعدی می‌شوند یا خیر؟ از مسائلی است که هنوز حل نشده است. همچنین بسیاری از چالش‌های اخلاقی دیگر وجود دارند که لازم است شناسایی شوند.

البته واقعیت این است که ما هنوز تا رسیدن به آن سطح از متاورس، یک دهه دیگر فاصله داریم و تا یک دهه آینده با فضاهای آموزشی دو بعدی سر و کار داریم و باید با همین صفحات نمایش و مواردی همانند اسکای‌روم، آموزش الکترونیکی و کارهای آموزشی مجازی خود را پیش ببریم. البته ما در همین دوران کرونا وارد آموزش الکترونیکی شدیم و قبلا از آن از چنین تجربیاتی برخوردار نبودیم لذا زمان زیادی باقی مانده است تا با چالش‌های اخلاقی دنیای سه بعدی رو به رو شویم اما لازم است از قبل به آن فکر کنیم تا بعداً غافلگیر نشویم و سپس دنبال راه‌حل‌ها بگردیم.

عاملیت فرد در متاورس

متاورس نسخه پیشرفته‌تری از سِکِند لایف (Second Life) است. سِکِند لایف، بیشتر شامل دنیای بازی و آواتارهای دو بعدی و سه بعدی است اما متاورس پیشرفته‌تر است و افراد می‌توانند در آن، بین پلتفرم‌ها حرکت کنند. سِکِند لایف، دنیای محدودی است اما در متاورس افراد می‌‌توانند بدون مواجه شدن با موانع، فاصله‌ها را طی کنند. همانگونه که اینترنت، یک شبکه واحد نیست متاورس هم همین‌گونه است و افراد در آن فضاهای مختلفی را تجربه خواهند کرد. آمارهای محدودی نیز از استقبال مردم از این تکنولوژی وجود دارد و عمدتاً افرادی که دنبال گِیم بوده‌اند دنبال سِکند لایف رفته‌اند اما متاورس دنبال این است که ما در صفحه، زندگی کنیم.
عاملیت فرد در متاورس یکی از سؤالات اساسی است. تمام این فناوری‌ها ایجاد شده تا احساسات را در ذهن ما بازسازی کند و الان سؤالی که وجود دارد این است که آواتاری که وارد این فضا می‌شود احساس حضور واقعی را ایجاد خواهد کرد یا خیر؟ از سوی دیگر عدم قطعیت ایجاد می‌کند و مثلاً ما نمی‌دانیم که آیا از آواتار سوال می کنیم یا فردی که پشت سیستم قرار دارد. اینها از مسائل نوظهوری هستند که وقتی در آینده به شکل کامل محقق شدند می‌توان به میزان بیشتری در مورد آنها صحبت کرد.

چالش‌های آموزش متاورسی

توسعه متاورس که البته به نظر می‌رسد تحقق واقعی نسخه‌ای از آن که توسط مدیر شرکت متا عرضه شد حداقل یک دهه زمان نیاز داشته باشد، می‌تواند بخش آموزش به طور کلی و آموزش عالی را به طور خاص با تحولات اساسی مواجه کند. طی دهه‌های گذشته توسعه یادگیری الکترونیک و آنلاین، بیشتر به شکل دو بعدی و مبتنی بر صفحه نمایش بوده است. یکی از معضلات اساسی این روشِ آموزش، شبیه سازی کلاس دنیای واقعی و ایجاد تجربه حضور واقعی است بنابراین انتظار می‌رود توسعه فناوری‌های مرتبط با متاورس همچون واقعیت افزوده و واقعیت مجازی و یادگیری غوطه‌ورانه در کلاس‌های درس متاورسی در قالب آواتار تا حد زیادی این معضل را برطرف کند.

برخی از چالش‌های اساسی و پایدار در نسبت میان فناوری‌های ارتباطی و افراد همچون مسئله دسترسی و استطاعت همگان برای تهیه ابزارهای ضروری، نابرابری میان مناطق مختلف جهان، مسئله ظرفیت‌های شناختی انسان برای دریافت و درک محتوا در جهان سه بعدی، نسبت میان آواتار و فرد یادگیرنده و توسعه امکان نقض حریم شخصی و داده‌های افراد به شکلی فراگیرتر و پیچیده‌تر توسط شرکت‌های ارائه کننده خدمات مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که در صورت متاورسی شدن آموزش و آموزش عالی به طور خاص می‌توان متصور شد.

ارکان پیشرفت هوش مصنوعی

در ادامه این نشست محمد حسینی‌مقدم، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با موضوع «هوش مصنوعی و آینده‌نگری پیشرفت‌های علمی» به سخنرانی پرداخت و گفت: پیشرفت هوش مصنوعی، سه رکن شامل سخت افزار، نرم افزار و انسان افزار دارد اما یکی از اتفاقات اساسی که رخ داده افزایش حجم سرعت رایانش داده‌ها است و این امر می‌تواند سرعت علم و اکتشافات علمی را دچار تغییرات اساسی کند. یکی دیگر از اتفاقات مهم این است که شاهد نوعی شیفت پارادایمی در زمینه پژوهش داده‌مدار هستیم. این رویکرد، این امکان را می‌دهد که همزمان فرصت به آزمون کشیدن فرضیات متعدد را داشته باشیم.

وی افزود: در چنین پژوهشی، اینکه یک سؤال درست طراحی کنیم و به اثر بخشی برسیم مطرح نیست بلکه خودِ داده‌ها و روابط بین آنها می‌توانند معناهای جدیدی برای ما رقم بزنند. یکی از اتفاقاتی که هوش مصنوعی رقم می‌زند پدیده «سِرِندی پیتی» در علم است. کاشف پنیسیلین دنبال کشف پنیسلین نبود اما در فرآیند کار خود به یک کشف تصادفی رسید بنابراین هوش مصنوعی می‌تواند به ما کمک کند وقتی در یک ساحت کار می‌کنیم معناها و داده‌های جدیدی را کشف کنیم. در این راستا ممارست و تمرین نخبگان اهمیت زیادی دارد.

کاربردهای هوش مصنوعی در علم

 وی تصریح کرد: هوش مصنوعی در علم کاربردهای زیادی دارد و از جمله آنها کشف سریع‌تر، آزمایش علمی آسان‌تر، بهره‌وری بیشتر و آموزش آسان‌تر و افزایش محاسبات در مقیاس بالا و همگام شدن محققان با سرعت گسترش دانش است. اگر بخواهیم  تعدادی متخصص در ایران تربیت کنیم ممکن است چند دهه زمان ببرد اما تربیت یک رباتِ دانشمند شاید کمتر از چند ساعت نیاز به آموزش داشته باشد. همچنین هوش مصنوعی باعث می‌شود که دانشمندان بتوانند با سرعت بیشتری مقالات مورد نیاز خود را مطالعه کنند چراکه در اینجا ماشین به ما کمک کرده و در واقع فرهنگ علم را دچار تحولات اساسی خواهد کرد و مثلاً به شما می‌گوید فلان مقاله ارتباط بیشتری با حوزه کاری شما دارد. 

حسینی‌مقدم گفت: هوش مصنوعی این امکان را به دست می دهد که بین رشته‌های مختلف همگرایی ایجاد کرده و فعالیت‌های میان‌رشته‌ای را توسعه دهیم. البته در هوش مصنوعی چالش‌هایی نیز وجود دارد و از جمله اینکه مبانی نظری قوی در این زمینه وجود ندارد چراکه موضوعی جدید است. از سوی دیگر بین کسانی‌که به هوش مصنوعی دستری دارند و آنها که دسترسی ندارند شکافی جدی ایجاد شده است و در نتیجه فرهنگ سلبریتی در علم شکل می‌گیرد و افرادی برجسته‌تر هستند که به سخت افزار و نرم افزار هوش مصنوعی دسترسی دارند. نکته بدتر این است که علم در اختیار بنگاه‌های اقتصادی قرار می‌گیرد و از جمله یک کمپانی همانند تسلا که مالکیت آن با ایلان ماسک است به چنین مواردی دسترسی دارد و تجربیات خود را هم در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد.

منبع: جهاددانشگاهی