توسعه فناوری در حال شکل‌‌‌دادن آینده بشریت
هومن علوی؛ پژوهشگر توسعه اقتصادی
توسعه فناوری در حال شکل‌‌‌دادن به آینده بشریت با تحولات گسترده در هر صنعتی است که به تحولات ژرفی در ارتقای زیست بشریت منجر میشود.
ژول‌‌‌ورن (۱۹۰۵-۱۸۲۸) یکی از پیشگامان حوزه رمان‌‌‌های علمی‌تخیلی محسوب میشود و اثرات بزرگی بر توسعه علم و دانش داشته است. او با رمان‌‌‌های خود توانست پیشگویی‌‌‌های علمی و تصویرسازی‌‌‌های جذاب و جالبی از آینده ارائه دهد. به‌این‌‌‌طریق بسیاری از هنرمندان و نویسندگان (نظیر آرتور سی‌کلارک و آیزاک آسیموف) و همچنین مخترعان و نوآوران را الهام بخشیده است.
یکی از نمونه‌‌‌های برجسته از توانایی تصویرسازی علمی و دقیق ورن در رمان «از زمین تا ماه» (From the Earth to the Moon) است. این رمان در سال ۱۸۶۵ نوشته شده است؛ داستانی است که تلاش انسان‌‌‌ها برای فرستادن سفرهای فضایی به ماه را تصویر میکند. ورن در این رمان از توصیفات دقیق و علمی برای بیان فرآیند پرواز به ماه و مفاهیم مرتبط با فضاپیمایی و مسافرت در فضا استفاده کرده است.
او توصیفاتی از انرژی موردنیاز برای فرار از جاذبه زمین و ورود به مدار ماه ارائه می‌دهد. این تصویرسازی‌‌‌ها در زمان‌‌‌نگارش رمان به نظر می‌‌‌رسیدند که از لحاظ علمی امکان‌‌‌پذیر نیستند، اما بعدها با پیشرفت فناوری و علم فضایی، برخی از ایده‌‌‌ها و تصویرسازی‌‌‌های ورن به‌‌‌عنوان مفاهیم اصولی فضانوردی تایید شدند.
به‌‌‌این‌‌‌ترتیب، ژول‌‌‌ورن از تصویرسازی‌‌‌های علمی فانتزی در رمان‌‌‌هایش برای توصیف موضوعات فضانوردی استفاده کرده که بعدها به‌‌‌عنوان مفاهیم پایه‌‌‌ای در زمینه فضانوردی شناخته شدند. در واقع، ژول‌‌‌ورن را می‌‌‌توان یکی از پیشگامان علمی‌تخیلی دانست که پیشگویی‌‌‌های او در فاصله دست‌‌‌کم صدسال به حقیقت پیوستند. بنابراین، جای تعجب نخواهد بود که انتشار رمان‌‌‌های علمی‌تخیلی بعد از انقلاب صنعتی با اقبال عمومی مواجه شد؛ چرا که رمان‌‌‌های علمی‌تخیلی به مخاطبان فرصت می‌دهند تا به دنیایی تازه و بی‌‌‌پایان از ابتکارات علمی و فناوری وارد شوند. آنها به انسان اجازه می‌دهند تا به خیال‌‌‌پردازی‌‌‌های علمی بپردازد و با چالش‌‌‌ها و مسائلی که در آینده ممکن است جامعه بشری با آنها روبه‌رو شود، به صورتی دلچسب و قابل‌‌‌درک آشنا و شبیه‌‌‌سازی شود.اما همیشه منابع الهام‌‌‌بخش و تجسم آینده در دسترس دانشمندان، مخترعان و مردم برای توسعه علم و دانش بشری نبوده، چنانچه در تاریخچه رایانه‌‌‌های شخصی قابل‌‌‌مشاهده است.
رایانه‌‌‌های شخصی اپل در اواخر دهه ۱۹۷۰ وارد بازار شدند و نشان‌‌‌دهنده آغازی نوین در جهان فناوری بودند. این ابزارهای کوچک و پرقدرت باعث ارتقای کاربری رایانه‌‌‌ها شدند، ولی انقلاب واقعی در فناوری رایانه‌‌‌ها با عرضه فراگیر محصولات IBM در دهه ۱۹۸۰ جامه عمل به خود پوشید. با ورود محصولات IBM به بازار رایانه‌‌‌های شخصی، امکانات جدیدی به جامعه عمومی معرفی شد؛ از جمله استفاده آسان‌‌‌تر، انجام کارهای پیچیده‌‌‌تر و دسترسی به نرم‌‌‌افزارها. رایانه‌‌‌های شخصی دارای امکانات محدودی نظیر انجام محاسبات ریاضی و علمی، پردازش تصویر، برنامه‌‌‌های اداری نظیر تایپ، صفحه‌‌‌آرایی و ایجاد جداول، برنامه‌‌‌نویسی برنامه‌‌‌های کوچک و ساده، بازی‌‌‌ها و همچنین امکان ارتباطات از طریق مودم‌‌‌های Dial-up بودند که برای آن زمان بسیار نوآورانه بودند.
در دهه ۱۹۸۰، پیش‌بینی می‌‌‌شد که رایانه‌‌‌ها کاربردهای متنوعی داشته باشند. برخی از پیش‌بینی‌‌‌ها در خصوص کاربردهای آینده رایانه نظیر پردازش متن و به‌‌‌کارگیری واژه‌‌‌پردازها، محاسبات علمی پیچیده و مدل‌‌‌سازی شیمیایی یا مهندسی ساختمانی، طراحی گرافیکی و ایجاد انیمیشن‌‌‌ها، مدیریت پایگاه‌‌‌های داده و سیستم‌های اطلاعاتی در شرکت‌ها و سازمان‌ها، امکان ارسال و دریافت پیام‌‌‌های الکترونیکی، تجزیه‌‌‌وتحلیل داده‌‌‌های آماری و مالی و حسابداری، کنترل ماشین‌‌‌آلات و خطوط تولید و ارتقای قابلیت‌‌‌های گرافیکی به‌‌‌عنوان پلتفرم‌‌‌های بازی رایانه‌‌‌ای مطرح می‌‌‌شد که نیازمند ارتقای سخت‌‌‌افزارها و تولید نرم‌‌‌افزارهای متناسب با امکانات سخت‌‌‌افزاری بود. این کاربردها چشم‌‌‌انداز آتی از امکانات کامپیوترها بودند که در دهه ۱۹۸۰ پیش‌بینی می‌‌‌شد.
اما در حال حاضر، کاربرد فناوری رایانه و اینترنت به‌طور شگفت‌‌‌انگیزی گسترش‌‌‌یافته است. واقعیت مجازی و افزوده (VR/ AR)، دنیای مجازی پیچیده‌‌‌تری را ایجاد کرد، تولید محتوای دیجیتال و پلتفرم‌‌‌های رسانه اجتماعی، ارتباطات انسانی را تغییر داده و اینترنت اشیا (IoT) امکان مدیریت هوشمند خانه‌‌‌ها و شهرها را فراهم میکند. تجارت الکترونیک و بازاریابی دیجیتال به شرکت‌ها فرصت‌‌‌های جدیدی برای تبلیغ و فروش ارائه داده‌‌‌اند. همچنین در زمینه پزشکی دیجیتال، فناوری‌‌‌هایی مانند پزشکی از راه دور (Telemedicine) به دسترسی به مشاوره تخصصی، تشخیص و درمان بیماران کمک میکند؛ حتی اگر در حوزه‌‌‌های جغرافیایی مختلف باشیم.
این تحولات نشان می‌دهد که دنیای رایانه و فناوری از چشم‌‌‌اندازی که در دهه ۱۹۸۰ پیش‌بینی می‌‌‌شد، فراتر رفته و به واقعیتی پویا و پیچیده‌‌‌تر تبدیل شده است که در تمام ابعاد زندگی ما حضور دارد. اینکه برخی از کاربردها و توسعه‌‌‌های فناوری رایانه‌‌‌ای در چهار دهه پیش، نه‌‌‌تنها پیش‌بینی نشده، بلکه گوینده آنها احتمالا فردی خیال‌‌‌پرداز و تا حدودی غیرعقلایی محسوب میشود، نشان از توانایی بشر در ارتقا و تغییردادن فناوری در راستای تامین نیازها و ارتقای کیفیت زیست در جامعه بشری دارد.
امروزه در خصوص کاربرد هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، به‌‌‌عنوان دو تحول تازه در حوزه فناوری، این انگاره یا گزاره مطرح میشود که توسعه این فناوری در حال شکل‌‌‌دادن به آینده بشریت با تحولات گسترده در هر صنعتی است که به تحولات ژرفی در ارتقای زیست بشریت منجر میشود. هوش مصنوعی از طریق توانایی محاسباتی، توانمندی جدیدی به علم و فناوری اضافه کرده است. از طریق هوش مصنوعی، رایانه‌‌‌ها اکنون قادرند حجم عظیمی از داده‌‌‌ها را تجزیه‌‌‌وتحلیل کرده و با استفاده از الگوریتم‌‌‌های یادگیری ماشینی تصمیمات بهینه‌‌‌تری را در کمترین زمان ممکن اتخاذ کنند.
در این راستا، دیدگاهی وجود دارد که چشم‌‌‌انداز تاثیرات ژرفی از هوش مصنوعی بر آینده علم و فناوری و زیست بشری را ترسیم میکند. این تحولات شامل طیف گسترده‌‌‌ای از پیش‌بینی‌‌‌هاست؛ نظیر افزایش معنادار امید به زندگی، پیشرفت‌‌‌های چشمگیر در علم داروسازی و درمان‌‌‌های پیشرفته و شخصی‌‌‌سازی‌‌‌شده، طراحی نوین برای مقابله با تغییرات آب‌‌‌وهوایی، ریشه‌‌‌کن‌‌‌سازی فقر از جامعه انسانی و فراهم‌‌‌کردن مسکن مناسب برای جمعیت جهانی، رفع چالش‌‌‌های دسترسی به انرژی از طریق همجوشی هسته‌‌‌ای و ایجاد دسترسی بیشتر به انرژی‌‌‌های پاک و رفع ناکارآمدی در بازارهای اقتصادی و تغییرات عمیق در اقتصاد جهانی. طبق این دیدگاه، فراگیری استفاده و تکامل هوش مصنوعی، تحولاتی مشابه انقلاب صنعتی فراهم خواهد کرد.
البته همه چنین خوش‌بینانه به فناوری هوش مصنوعی نگاه نمی‌‌‌کنند. به نظر آنها هوش مصنوعی اثرگذاری دائمی و ماندگاری در غالب انقلاب‌‌‌های نسل چهارم و پنجم صنعتی برجای خواهد گذاشت و تصویرسازی‌‌‌ها از ایجاد تحولات ژرف ناشی از به‌‌‌کارگیری هوش مصنوعی به اغراق‌‌‌ها و خیال‌‌‌پردازی‌‌‌های گذشته بشری خواهد پیوست. انسان به عصر پساصنعتی رهنمون نشده و مشکلات دیرپا و تاریخی نوع بشر حل نخواهد شد.
فارغ از صحت‌‌‌سنجی دیدگاه‌‌‌های فوق، تحولات گذشته بشر نشان از توانایی بشر در ارتقا و تغییردادن فناوری به نحوی پویا و کاملا متاثر از نیازها و ابتکارات انسانی دارد. هوش مصنوعی مانند سایر فناوری‌‌‌ها به ارتقای کارآیی و بهره‌‌‌وری منجر خواهد شد و با تبلور در نرخ رشد اقتصادی و شاخص‌‌‌های توسعه اقتصادی به بهبود رفاه کمک خواهد کرد. اما آنچه به‌‌‌عنوان برونداد جانبی هوش مصنوعی می‌‌‌تواند به‌‌‌عنوان نیروی محرکه‌‌‌ای برای تحولات ژرف در زیست بشری و تحقق عصر پساصنعتی کمک کند، چشم‌‌‌انداز‌‌‌هایی است که در حوزه‌‌‌های مختلف در حال تصویرسازی یا خیال‌‌‌پردازی است؛ مشابه نقش و کارکردی که رمان‌‌‌های علمی‌تخیلی در عصر نسل نخستین انقلاب صنعتی برای جامعه بشری ایفا کردند.
تاریخ نشان داده است که انسان‌‌‌ها توانسته‌‌‌اند به تحول و پیشرفت فناوری پیشتاز پایبند باشند. آینده فناوری پر از فرصت‌‌‌های ناشناخته همچنان مهیا برای ابتکارات جدید و تحولاتی بزرگ‌تر از چیزهایی است که پیش‌بینی کرده‌‌‌ایم و این امر نشان از آینده‌‌‌ای دارد که همچنان در حال تغییر و بهبود است. بنابراین رویاهایی که از پیش‌بینی‌‌‌های آینده در خدمت توسعه علم و فناوری ترسیم میشود، فرصت بی‌‌‌نظیری برای خلق آینده‌‌‌ای با تغییرات ژرف در زندگی انسان فراهم میکند.
منبع: دنیای اقتصاد
