شهرهای سلامت محور ؛ نمادی از توسعه پایدار فضای کالبدی هوشمند

شهروندان به‌جای داخل شدن در محوطه یا هرمکان ناشناس در میان جمعی از آشنایان وقت می گذرانند. بنابراین بسیاری از تنش های درونی و محیطی نیز کاهشی می یابند که این امر سلامت روان و ذهن آنها را افزایش می دهد

 تنش های ذهنی و جسمی که از محیط بیرونی یا از افکار درونی افراد نشات می گیرند عامل مهم خستگی جسمی و ذهنی آنها می باشند. راه برون رفت از این چالش این است که پارامترهای تنش زا را از خود دور کنیم. این تنش می تواند ناشی از لزوم اقدام برای انجام کاری کیلومترها دورتر از محل زندگی شهروندان باشد. فعالیتی که باید زمان و انرژی بسیاری برای آن صرف کرد و بازدهی نهایی آن نیاز نامشخص است.

“فناوری هوشمند” رسانه تخصصی انقلاب صنعتی چهارم

سیستم های مکانیزه و اتوماسیون ای اداری و روندهای تشکیلات دفتری و سایت های اینترنتی که فعالیت های اداری و بانکی و خریدهای  شهروندان را تسهیل می نمایند. بخشی از این چالش را برطرف نموده اند ، لیکن همچنان فرآیندهایی تعریف شده اند که انجام آنها مستلزم تردد درون شهری می باشد. تردد درون شهری یک شهروند در کنار انبوهی از ترددهای درون شهری دیگر شهروندان قرار می گیرد و آلایندگی هوا، آلایندگی صوتی و زمان و انرژی تلف شده در ترافیک های شهری و اضطراب به وقت رسیدن و تحلیل انرژی جسمی افراد به ویژه افراد کم سن و سال یا افراد مسن و… از جمله تنش هایی هستند که به صورت فشار عصبی یا فشار ناشی از زندگی شهری و سندروم وقت شناسی یا کمبود زمان لازم برای برای انجام فعالیت های روزانه خودنمایی می کنند. گاهی اوقات نیز شاهد تجمیع تنش ها یا برخورد تنش ها بگونه ای می باشیم که دو شهروند با فشار عصبی جهت تخلیه تنش های ذهنی خویش دست به اقدامات ناهنجار اجتماعی یا برخورد های لفظی و فیزیکی با یکدیگر می زنند. انجام فعالیت های روزانه درون محلات مختلف شهرها سبب ایجاد حالت خستگی می شود. این میزان از خستگی افراد شامل خستگی ذهنی نیز می شود زیرا هر فردی در طول مدت زمان طراحی و اقدام و انجام فرآیند تا پایان آن، فرد با پردازش های ذهنی یا همان مشغله فکری سرگرم می شود. زمانی که آن فعالیت روزانه یا یک فعالیت ویژه فوق برنامه انجام شد حس راحتی خاصی پدید می آید که دیگر پردازش های ذهنی ناشی از آن فرآیند تمام شده اما رهایی از خستگی ناشی از آن مشغله فکری نیازمند استراحت جسمی و تمدد اعصاب می باشد. تنش های گوناگون فقط مشغله ذهنی و خستگی ذهنی ایجاد نمی کنند. جسم انسان گاهی اوقات پیش از ذهن او خسته می شود.

امتداد این خستگی جسمی بدون استراحت کافی موجب پیدایش بیماری های متعدد جسمی می شود. زیرا همانگونه که انواع آلایندگی های شهری بر روی ذهن ما تاثیر منفی می گذارند مانند اصوات و نور که پارازیت های ذهنی ایجاد می کنند و رشته افکار را از هم می گسلانند. جسم انسان نیز محدودیت های فراوانی دارد. هر چند اگر فردی ۲۰ یا ۳۰ ساله باشید توان انجام بسیاری از فرآیندهای روزانه را خواهید داشت. شما می توانید یک برنامه منسجم طراحی کنید و مطابق برنامه به پیش بروید اما ذهن و جسم تان همواره در معرض تنش ها و خستگی ناشی از فرآیند زندگی ماشینی شهری قرار خواهد داشت. درک این موضوع برای افراد کم سن و سال و افراد مسن که بدلیل ناتوانی جسمی یا ابتلا به بیماری ها در معرض خستگی زود هنگام قرار دارند بیشتر است. همه شهروندان در شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای می تواند برنامه منظم تری داشته باشند و همراه با انظباط کاری کمتر دچار خستگی ناشی از تنش های زندگی ماشینی شوند. بنابراین در طراحی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای همه شهروندان از همه گروه های سنی از آرامش، رفاه و آسایش بیشتری برخوردار خواهند بود. به بیان دیگر شهروندان در هزاره سوم بیش از پیش اهمیت زمان و مکان را درک خواهند نمود. البته در طراحی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای علاوه بر ارزش گذاری زمانی و مکانی و لزوم لذت بردن از زمان و کیفیت بالای مکان برای شهروندان ، شاخص های سلامتی و بهداشت ذهن و جسم شهروندان نیز از اهمیت بالایی برخوردار می باشند. وقتی برنامه کاری یک شهروند در مساحت محدود یک محله شهری خلاصه می شود رغبت به استفاده از خودروی شخصی کاهش یافته و تمایل به پیاده روی یا دوچرخه سواری افزایش می یابد که هر دوی آنها ودیگر تجهیزات ورزشی مشابه  مانند اسکیت سواری جوانان به عنوان ورزشی جسمی محسوب می شوند.

بنابراین تداوم فعالیت های ورزشی خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی، تنفسی و سیستم گردش خون و گوارش را کاهش داده و از این طریق کیفیت سلامت جسمی شهروندان نیز افزایش می یابد. پس نتیجه می گیریم که تغییر سبک زندگی ماشینی یک حقیقت است و حقیقتی است که هرچه سریع تر باید محقق شود. بنده به عنوان یک پژوهشگر برنامه ریزی و توسعه پایدار شهری سالهاست که تحقیقاتی در این زمینه داشته ام ، حتی اگر برای هر کدام از شهروندان فرصتی به وجود آید که از درون محیط خانه بتوانید همه فعالیت های روزانه و کاری خویش را مدیریت نمایید، جسم تان همچنان به ورزش هایی مانند پیاده روی نیاز دارد و شهروندان به روزی ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پیاده روی روزانه نیاز دارند و اینگونه سلامتی و بهداشت فردی تداوم می یابد. شما اگر کودک باشید برای رشد و نمو اگر جوان باشید برای زندگی با کیفیت و اگر سالمند باشید برای کاهش خطر ابتلا به بیماری ها به پیاده روی و ورزش نیاز دارید و این نیازسنجی در طراحی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای باید لحاظ شود. هر چند ایده طراحی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای سلامت محور و پیاده رو و دوچرخه رو محور با طراحی مسیرهای ویژه پیاده رو، دوچرخه سواری، تجمیع مراکز خرید، اداری و مالی، تفریحی و…. راهکار ارزشمندی برای مواجهه با چالش آلایندگی های رو به گسترش زیست محیطی و بیماری های ناشی از زندگی ماشینی به ویژه در کلانشهرها می باشد.

  ” اقتصادالکترونیکی“ آخرین و به روزترین محتوی در اقتصاددیجیتال

اما ادغام هوشمند سازی شهرها با ایده طراحی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای راهکار مناسب تری می باشد که نتایج مطلوب تری داشته و کاستی های پیش بینی نشده هر کدام از طرح ها را نیز پوشش می دهد. در طول سالیان اخیر بسیاری از شهرها به کلانشهرها و بسیاری از کلانشهرها به ابر شهرها تبدیل شده اند و رشد طولی بسیاری از این کلانشهرها علی رغم رشد عرضی بی پشتوانه همچنان در حال گسترش می باشد. تنها راهکار عقلانی در مواجهه با این بحران گسترش نامنظم شهری و تشکیل حاشیه های شهری بصورت حلقه هایی در برگیرنده کلانشهرها، اجرای کامل ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای و طراحی هوشمند محلات شهری می باشد. با تحقق محلات شهری خودکفاء و مستقل از هسته های مرکزی و وابسته کلانشهرها که هر کدام از آنها نقش یک شهر کامل را ایفا می نمایند موجب جلوگیری از گسترش بی ضابطه شهرها می شود. مدتهاست که دیگر فضای کالبدی و تراکم انسانی ساکن در کلانشهرها و دیگر مهاجرین از سایر مناطق سرزمینی به حاشیه و متن کلانشهرها فراتر از گنجایش مطلوب بوده و هرچه در فضای کالبدی محدود تری تراکم انسانی بیشتری ساکن شوند کیفیت زندگی شهروندی و سطح برخورداری آنها کاهش می یابد. بنابراین در پیاده سازی ایده شهرهای هوشمند ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای سلامت محور  که ترکیبی از طراحی هوشمند سازی و توسعه شاخص های بهداشتی – درمانی و  و ترسیم فضای کالبدی انسان محور و نه ماشین محور می باشد علاوه بر چالش سندروم اعتیاد به خودرو، با دو ابر چالش دیگر نیز مواجه می باشیم.

چالش آلایندگی زیست محیطی ، تغییرات اقلیمی و کلیماتولوژی در مقیاس میکرو و ماکرو درون محدوده جغرافیایی کلانشهر ها تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. بنابراین فارغ از طرح تفکیک محلات و نواحی شهری مستقل از هسته مرکزی کلانشهرها شاید بسیار عجیب به نظر برسد که با هوشمند سازی طراحی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای یعنی ادغام ایده شهرهای هوشمند و ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای میزان انرژی مصرف شده توسط یک شهروند در طول روز ، میزان سوخت مصرفی ، هزینه های جاری و میزان تولید پساب و پسماند هر کدام از شهروندان نیز با کاهش معناداری مواجه شود. در یک نگاه هر کدام از شهروندان برای احترام به محیط زیست و حقوق زیستی دیگر شهروندان از میزان سوخت کمتری در هنگام انجام فعالیت های روزانه خویش استفاده می کنند. هرچه برنامه ریزی ها با دقت بیشتری همراه شود تولید پسماند شهری نیز کاهش می یابد. هرچه کیفیت زندگی افزایش یابد امکان ابتلا به اتواع بیماری های غیر وراثتی و تشدید بیماری های وراثتی کاهش یافته و کیفیت زندگی افزایش می یابد. در نگاه دیگری سندروم وابستگی به خودرو یا اعتیاد ماشینی و سندروم دلتنگی برای گردش در هسته مرکزی کلانشهرها و سندروم بازار گردی افراطی  به عنوان چالش تحقق ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای مطرح می شود. زیرا برخی از افرادی که در کلانشهرها زندگی می کنند حتی برای رسیدن به فواصل نزدیک و مقصدهای کوتاه نیز از خودرو استفاده می کنند. آنها با پیاده روی میانه خوبی نداشته و نسبت به دیگر شهروندان، تعهد کمتری به حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار آن دارند. افزایش هزینه های سوخت و حجم بالای پسماندهای تولیدی نیز دغدغه آنها نمی باشند.

برخی از کارشناسان لزوم فرهنگ سازی و ترغیب حس مشارکت پذیری و افزایش مالیات بر مصارف انرژی های تجدید ناپذیر را از جمله راهکارهای مواجه با افرادی می دانند که سندروم وابستگی شدید به خودرو دارند و البته عکس قضیه نیز صادق است. برنامه ریزی برای تحقق محیط زیست پایدار شهری و کاهش آلایندگی ها در دستور کار مدیریت شهری و از اولویت های مهم برنامه ریزان محیط زیست شهری و فراشهری می باشد. از سوی دیگر مقوله های اثر گذار مباحث مبانی شهری و شهرسازی که توسط نظریه پردازان شهری بسط داده شده اند و در برنامه ریزی های محلی و منطقه ای و ملی لحاظ می شوند مانند: لزوم تحقق عدالت شهری و شهروندی ، توسعه پایدار شهری، تاب آوری شهری، سطح برخورداری یکنواخت و سطح دسترسی مطلوب شهروندان، غده های رشد و شکاف توسعه اقتصادی – اجتماعی محلات شهری ، قطب های رشد و توسعه غیر متمرکز ، نواحی کمتر برخوردار و غیر برخوردار حاشیه شهری، بافت فرسوده شهری و هسته مرکزی کلانشهرها ، حکمفرمایی مطلوب و…. که بر ضرورت های توسعه، نیاز سنجی ها و امکان سنجی ها و مدیریت یکپارچه شهری و استقلال اقتصاد شهری تاکید وافر دارند.

این موضوعات و دیگر مفاهیم خرد و کلان و عمده چالش های مطرح شده در تئوری و طراحی و اجرای مدیریت و برنامه ریزی های شهری باید ابتدا حل و فصل شوند تا امکان پیاده سازی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای هوشمند از ایده تا عمل میسر شود. بصورت فیزیکی امکان حصار کشی هسته مرکزی شهرها با دیگر محلات شهری نمی تواند نتیجه مطلوبی به همراه داشته باشد. بنابراین برای خودکفا شدن هر کدام از محلات شهری از هسته مرکزی کلانشهرها و از دیگر محلات شهری باید هرکدام از این محلات و هسته مرکزی کلانشهرها، از حد مطلوبی از رشد و توسعه منظم و هماهنگ برخوردار باشند و هر یک از این محلات شهری قطب رشد و توسعه خاص خودش را داشته باشد. حذف غده های رشد و بافت های فرسوده و توانمند سازی نواحی کمتر برخوردار و غیر برخوردار پیش شرط اصلی تحقق شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای هوشمند می باشند.

چالش دیگر فرا روی تحقق ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای هوشمند، مدیریت فضای کالبدی مطلوب برای سکونت شهروندان و کاربری های شهری متناسب با تراکم انسانی موجود می باشد. بنابراین فضاهای کالبدی نامطلوب و ناایمن و نواحی پر تراکم انسانی از جمله موانع مهم تحقق ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای هوشمند می باشند. زیرا چگونه می توان توسعه پایدار را در محلات شهری پر تراکمی محقق نمود که درگیر کمبود وسعت مکانی و  محدودیت فضای کالبدی می باشند. چگونه می توان سطح برخورداری مطلوب از خدمات شهری و دیگر کاربری های شهری را ایجاد نمود و کیفیت زندگی شهروندی را ارتقاء داد بگونه ای که سلامت و بهداشت آنها نیز تضمین شود در حالی که تراکم بالای انسانی در فضای کالبدی محدود و محصوری استقرار یافته اند. بنابراین پیش از اجرای ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای هوشمند یا هر طرح و ایده خلاقانه دیگری ضرورت دارد تا متناسب سازی تراکم انسانی و جمعیت شهری در فضای کالبدی مطلوب عملیاتی و محقق شود و مدیریت مستقل شهری و کارشناسان برنامه ریزی توسعه پایدار شهری بتوانند نیازهای این تعداد از افراد را در آن فضای پیش بینی شده برآورده نمایند.

برای تحقق یک ایده باید ابتدا اندیشه ایده پردازان با خواست شهروندان همخوانی داشته باشد و دو طرف درک متقابلی از خواسته ها و انتظارات یکدیگر داشته باشند. صرف یک ایده شفاهی نمی تواند تغییری اساسی در کیفیت زندگی ساکنان کلانشهرها ایجاد نماید. گاهی اوقات تعابیر و تفاسیر برخی پژوهشگران یا شهروندان عادی و یا طراحان شهری با اساس و مبنای یک ایده توسعه محور همخوانی ندارد اما صرفه اقتصادی – اجتماعی برخی ایده ها سبب می شود ایده جدیدی  در اجراء شکل بگیرد که با ایده اولیه مطابقت ندارد.

مهاجرت های فراشهری، مهاجرت های درون شهری، حاشیه نشینی، قیمت بالای زمین و مسکن ، کمبود مسکن مناسب شهری ، افزایش برج تشینی، سوء استفاده طراحان شهری از فضای کالبدی و نادیده گرفتن حقوق محیط زیست شهری ، تفاوت جمعیت روزانه و شبانه به ویژه در شهرهای صنعتی و هسته مرکزی شهرها و… از جمله عواملی می باشند که تراکم انسانی را در محلات شهری افزایش داده و از کیفیت زندگی شهروندان می کاهند. بنابراین پیش از طراحی و اجرای هر ایده توسعه محوری برای کلانشهرها و ساکنان آنها ، مدیریت شهری باید از تحقق آن ایده و چالش های احتمالی فرا روی آن ایده مطلع باشند. آنها باید با غلبه بر چالش های پیش رو در متعادل سازی فضا تلاش نمایند. طراحی ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای هوشمند یا به بیان آشکارتر شهرهای محله محور و سلامت محور که نیازهای روزانه شهروندان را در کمترین زمان و بهترین مکان ممکن برآورده می سازند مستلزم یک برنامه ریزی انعطاف پذیر و توسعه محور برنامه مند است.

زیرا زمانی که از برنامه مدون جهانی سخن به بیان می آید، بدین معنا که این ایده می تواند جهانی شده و حتی با ترکیب با اندیشه های برنامه ریزان مطرح در این عرصه به ایده های ترکیبی برای طراحی شهرهای هوشمند هزاره سوم بدل شود باید آنقدر انعطاف پذیر باشد که با شرایط اقتصادی – اجتماعی، رویکرد های فرهنگی و تفاوت های اقلیمی و زیست بوم های مختلف مطابقت یابد.  گاهی اوقات با توجه به شرایط ویژه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگ ها و خرده فرهنگ های غالب در نواحی مختلف جهان یا حتی یک کشور و یا شیوه های تحقق برنامه توسعه در یک کلانشهر نمی توان یک محله یا ناحیه را به عنوان محله خودکفاء در برابر دیگر نواحی شهری قرار داد.

در این گونه مواقع امکان اینکه دو یا چند محله یا ناحیه شهری همسایه  یکدیگر را همپوشانی نموده و نیازهای شهروندان این نواحی در روابطی متقابل تامین شود و یا اینکه یک محله توسعه یافته نقش معین و مرکزیت را برای دو یا چند ناحیه شهری ایفا نماید بگونه ای که در یک کلانشهر چندین قطب خودکفایی داشته باشیم. در همه این موارد مطرح شده امکان تحقق ایده شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای وجود دارد . البته تاکید بر ۱۵ دقیقه یا ۳۰ دقیقه نباید نوعی محدودیت قلمداد شود زیرا خروجی و نتیجه نهایی کار و رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده دارای ارزش گذاری بالایی می باشند. امکان دارد اهداف کارشناسان و برنامه ریزان شهری در ایده شهرهای ۵ و ۱۰ دقیقه ای و گاهی اوقات این طراحی در کلانشهرهای دارای قابلیت های متفاوت در ایده های ۴۰ یا ۴۵ نیز تعریف شود. لیکن بهترین سنجش برای تحقق اهداف در ایده های ۱۵ و ۳۰ دقیقه ای  لحاظ شده است. هدف غایی پایبندی به یک زمان بندی مشخص و منطقی برای دستیابی به سلامت و بهداشت و رفاه و آسایش شهروندان است. تاکید بر ثانیه و دقیقه ها نمی تواند یک اصل باشد زیرا همواره تلفیق از رویکرد های مبتنی بر اتوماسیون اداری و فعالیت های فیزیکی می تواند دارای تبعاتی باشد گاهی اوقات اتلاف وقت قابل صرف نظر کردن می باشد. این امکان وجود دارد که یک شهروند زمان بندی ایده طراحی شهرهای ۱۵ و ۳۰ دقیقه هوشمند را به چالش کشیده و اظهار دارد فقط ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زمان برای خریدهای روزانه و ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زمان برای انجام فعالیت های اقتصادی و اداری و ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زمان برای فعالیت های ورزشی، سرگرمی و…. نیاز داشته باشد و یا حتی این زمان بندی می تواند شامل فعالیت های متعدد دیگری نیز باشد.

شاید از نظر یک شهروند یا گروههایی از شهروندان زمان بندی های تعریف شده ایده آل به نظر بیاید تا اینکه حداقل ها را پوشش دهند یا دست نایافتنی به شمار روند لیکن هدف نهایی این ایده پردازی که مورد تاکید بسیاری از کارشناسان و برنامه ریزان توسعه پایدار شهری و سرلوحه فرآیندهای مدیریت شهری در هزاره سوم می باشد تامین سلامتی و بهداشت شهروندان و تضمین آسایش و رفاه آنها می باشد و این ایده را نیز می توان با قرار گرفتن در مسیر تحولات آینده بشری در مسیر تجربه با تغییراتی نیز همراه شود. راه بر دیگر ایده پردازان بسته نیست و آنها نیز می توانند اندیشه های خویش را بیان نمایند.