مزایا و معایب هوشمندسازی معادن

مهدی لطفی‌اصل؛ کارشناس و فعال معدنی

امروزه یکی از ابزارهای مهم در صنعت، کشاورزی و معدن استفاده از دستگاه‌های هوشمند و سامانه‌های مانیتورینگ در راستای افزایش راندمان عملکرد و بهینه‌سازی فعالیت‌های اجرایی است. در بخش معدن نیز از سال‌های گذشته استفاده از فناوری‌های نوین و همچنین هوشمندسازی روند فعالیت‌های معدنی از جمله اکتشاف، استخراج، بارگیری و ترابری، دستگاه‌های ایمنی و… عملیاتی و اجرایی شده است که بین کارشناسان مزایا و معایب هوشمندسازی معادن مطرح است.

مشخص است که استفاده از دستگاه‌های هوشمند، باعث افزایش راندمان فعالیت‌های معدنی و متناظر با آن، کاهش صدمات و آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های معدنی خواهد شد. بنابراین استفاده از سامانه‌های هوشمند و تجهیز معادن به ابزار و تجهیزات هوشمند باید جزو اولویت‌های فعالیت‌های معدنی قرار گیرد.

این موضوع که استفاده از سامانه‌های نوین و هوشمندسازی معادن باعث کاهش اشتغال در مناطق کمتر برخوردار می‌شود که بیشتر نیروی انسانی غیرمتخصص خود را از اهالی مناطق محل وقوع معادن انتخاب می‌کنند. به‌نظر من، گزاره صحیحی نیست، چراکه در بحث هوشمندسازی معادن نیاز به تکنسین‌ها و اپراتورهای آشنا به مباحث معدنی و الکترونیک و رایانه‌ای کاملا مشهود و موردنیاز است. بنابراین، با برگزاری دوره‌های تخصصی در این زمینه و آموزش پرسنل معادن می‌توان عملکرد پرسنل را ارتقا داد و ضمن افزایش راندمان فعالیت‌های معدنی با استفاده از دستگاه‌های هوشمند، سطح ایمنی در معادن را افزایش داد و به‌تبع آن شاهد کاهش آسیب‌ها و صدمات ناشی از فعالیت‌های معدنی بود.

البته استفاده از دستگاه‌های هوشمند، دارای مزایا و معایبی است، اما در بحث فعالیت‌های معدنی، مزایای استفاده از این سیستم‌ها آن‌قدر کاربردی و موردنیاز است که وجود اندک معایب موجود، تاثیری در استفاده از آن ندارد.در مبحث آموزش دانشگاهی، باید موضوع آموزش دانشجویان معدن، سمت‌وسوی اجرایی و عملیاتی به خود بگیرد. یعنی علاوه بر آموزش تئوری مباحث معدنی باید دوره‌های بازدید از معادن به‌صورت مستمر و کاربردی توسط دانشگاه‌ها اجرایی شود.

همچنین، ضروری است آموزش دانشجویان معدن به‌منظور کاربرد و پیاده‌سازی دستگاه‌های هوشمند و یادگیری اپراتوری این سیستم‌ها باید در دستور کار باشد. به‌نظر می‌رسد در راستای هماهنگ‌سازی فعالیت‌های معدنی با تغییرات گسترده جهانی در این زمین، ضرورت تغییر نگرش از بحث آموزش سنتی به‌سمت آموزش نوین و کاربردی اجتناب‌ناپذیر است. این موضوع اگرچه سبب کاهش نیازمندی معادن به نیروی کار سنتی خواهد شد، در بیشتر معادن، ممکن است شاهد تعدیل نیروی انسانی که اکثرا هم از مناطق روستایی محل وقوع معادن هستند، باشیم، اما مزایای استفاده از روش‌های نوین در فعالیت‌های معدنی به‌قدری است که می‌تواند اثرات منفی و زیانبار آن را تاحدودی مرتفع کند.

افزایش راندمان و بهره‌وری معادن و صنایع‌معدنی و همچنین کاهش خطرات و آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های معدنی از عمده‌ترین مزایای استفاده از روش‌های نوین معدنکاری به‌شمار می‌رود. همچنین، باتوجه به اینکه آموزش نیروی انسانی در راستای استفاده از فناوری‌های نوین جزو پیش‌نیازها و ملزومات این روش است و به‌تبع آن، این آموزش نیازمند دوره‌ای چندین‌ساله است. بنابراین، معادن بزرگ و متوسط‌مقیاس می‌توانند با همکاری شرکت‌های دولتی از جمله سازمان ایمیدرو و سازمان نظام‌مهندسی معدن کشور و همچنین دانشگاه‌های سطح کشور، دوره‌های آموزشی مرتبط را برای کارکنان و پرسنل معدنی خود برای تربیت تکنسین و اپراتور برگزار کنند. در این صورت، اثرات منفی تعدیل نیروی انسانی نیز به‌طرز چشمگیری کاهش خواهد یافت.

به‌نظر می‌رسد، در صورت اجرایی شدن پیشنهاد فوق می‌توان اطمینان حاصل کرد که تعارضات محلی نه‌تنها روند افزایشی نداشته باشد که به‌عکس رو به کاهش بگذارد. از سوی دیگر به‌گمان من، دلیل عمده وجود معارضان محلی، موضوع اشتغال یا عدم‌اشتغال ساکنان منطقه نیست، بلکه عدم‌تخصیص منابع حاصل از فعالیت‌های معدنی به مناطق وقوع معادن است.

در صورتی‌ که درآمدهای حاصل از معادن، طبق قانون معادن و آیین‌نامه اجرایی آن در مناطق روستایی محل وقوع معادن هزینه شود و سرمایه‌گذاری اصولی در بحث توسعه و ایجاد زیرساخت‌های این مناطق عملیاتی و واحدهای صنایع معدنی در این مناطق احداث شود، ممکن است شاهد توسعه زنجیره صنایع‌معدنی پایین‌دستی در این مناطق باشیم و در یک نگاه کلی، افراد محلی اثرات مثبت فعالیت‌های معدنی را در زندگی اجتماعی و اقتصادی خود به‌عینه مشاهده ‌کنند، در این صورت می‌توان با قطعیت اعلام کرد که چیزی به‌عنوان معارض محلی نخواهیم داشت.

درحال‌حاضر کشورهای معدنی مطرح دنیا با سرعتی باورنکردنی در حال ایجاد، توسعه و گسترش استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمندسازی ازجمله استفاده از رباتیک در مبحث ایمنی معادن به‌ویژه معادن زیرزمینی زغال‌سنگ هستند. برای مثال، با استفاده از این فناوری پیش از حضور پرسنل معدن، میزان ایمنی این شکل از معادن از نظر وجود گازهای خطرناک و دیگر اشکال خطرات احتمالی کنترل می‌شود یا از وسایل نقلیه خودران برای کاهش آسیب‌ها و خطرات احتمالی و بالا بردن دقت عمل ماشین‌آلات معدنی استفاده می‌شود یا پهپادها برای انجام عملیات نقشه‌برداری از معادن به‌کار می‌رود.

محاسبه میزان ذخایر در مناطق پرخطر به‌جای نیروی انسانی و جایگزینی این شکل از فناوری در مبحث نظارت و کنترل، استفاده از دستگاه‌های مانیتورینگ برای کنترل میزان مواد معدنی جابه‌جا شده و در نهایت، استفاده از هوش‌مصنوعی به‌منظور هشداردهی برای مواقعی که امکان بروز ناهنجاری و خطرات احتمالی در هنگام انجام عملیات معدنکاری و فرآوری وجود دارد، از دیگر کاربردهای مهم هوشمندسازی در معادن است.

باید گفت که تطبیق فعالیت‌های معدنی با فناوری‌های نوین و هوشمندسازی آنها و تربیت نیروی متخصص در راستای فعالیت در این زمینه جزو اولویت‌های معدنکاری نوین به‌شمار می‌آید و باید ترتیباتی اتخاذ شود که مسیر فعالیت‌های معدنی به‌سمت استفاده از این فناوری‌های نوین حرکت کند.

منبع: صمت

• مزایا و معایب هوشمندسازی معادن