چالش‌های کاربرد هوش مصنوعی در ایران
احمد احمدی؛ پژوهشگر فناوری‌های نوین و تکنولوژی‌های پیشرفته
زمانی که موضوعات و مطالب حضور و کاربرد هوش مصنوعی امروزی در ایران را بررسی می‌کنیم، صحبت از استفاده، توسعه، بهبود و ورود هوش مصنوعی در ساختارها، شاخص‌ها و استفاده از این ابزار در موضوعات مختلف مطرح است.
در این میان با مفاهیم مختلف آن مواجه هستیم که برگرفته از الگوهایی است که در کشورهای دیگر به خصوص کشورهای پیشرو این حوزه در منطقه خاورمیانه در حال استفاده و توسعه است و طبیعتا زمانی که موضوع هوش مصنوعی با قدرت و منافعی که برای کاربردها و روندهای شاخص‌های مختلف مانند شاخص رشد سرانه اقتصاد، رفاه اجتماعی، بهبود حوزه‌های سلامت و بهداشت، بهینه‌سازی روش‌های آموزشی و سایر موارد ارتباط دارد در کشور ما اهمیت آن بیش از پیش خودنمایی می‌کند که در پیشانی این بازخورد، اشاره رییس‌جمهوری ایران در خصوص نیازمندی به تاسیس سازمان هوش مصنوعی خود نشانه دیگری بر اهمیت این حوزه است.
اگر بخواهیم از نگاه تفکر سیستمی به این داستان بنگریم بی‌دلیل نخواهد شد تا به محل نقدی بر این نوع نگرش متمرکز بر پررنگ شدن موضوع هوش مصنوعی ورود نکنیم. ساختار عملکرد مطلوب هوش مصنوعی بر پایه دریافت اطلاعات و آموختن براساس اطلاعات و دیتای تمیز و شفاف و قابل تعمیم، تعریف، توسعه، بازآموزش و سپس تصمیم‌گیری و راهکارهای جایگزین می‌نماید.
حال سوال اصلی در اینجا این است که آیا در ایران چنین ساختاری از وجود و استفاده از دامنه اطلاعات موجود است؟ آیا در کشور توانسته‌ایم روابط بین داده‌های مختلفی که بین سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها در ارتباط است را به شکل دادهها یا اطلاعات شفاف، تعریف و طبقه‌بندی کنیم و در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم از آن استفاده کنیم؟ آیا قوانین موضوعی این حوزه وجود دارد که بتواند چالش‌ها و موانع دسترسی به این دادهها را در اختیار تمامی مراکز حوزه‌های کاری مربوطه قرار دهد؟
یکی از موضوعاتی که باید همیشه به آن توجه کرد وجود نیازمندی این دادهها است. طبیعتا زمانی که صحبت از هوش مصنوعی می‌شود این موضوعات اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. اگر موضوع هوش مصنوعی در کشورهای دیگر در حال توسعه و بهره‌برداری است، قوانین، روابط، سطح دسترسی و بهره‌برداری از اطلاعات هم به همان شکل در حال توسعه و بهبود است؛ موضوعی که در بدنه دولت یا ساختار‌های سازمانی و متولی به آن توجه نمی‌کنیم و در آینده نزدیک باعث خواهد شد هوش مصنوعی دورنمای رشد و پیشرفت بسیار مقدماتی را تجربه کند یا حتی نتواند قدرت توانایی بهره‌مندی از هوش مصنوعی که متصور هستیم یا انتظار داریم را به وجود آورد.
از نقطه‌نظر بنده، موضوعی که همچنان مقبول است و باید در مورد آن تفکر کنیم این است که آیا هوش مصنوعی دارای حد و مرز خواهد بود یا محدودیت‌های دامنه حضور و فعالیت و کاربرد آن را تعریف‌سنجی خواهیم کرد. از نگاه تفکر سیستمی، دیدگاه کلیات به جزئیات و جزئیات به کلیات می‌تواند تصمیم‌های ما را در این ساختار روشن‌تر و مطلوب‌تر مهیا کند.
اگر قرار است نقش هوش مصنوعی به عنوان ساختاری از بدنه تصمیم‌گیرنده سازمان‌ها و ارگان‌ها مهیا شود، اما نتوانیم خروجی آن را با محدودیت‌هایی که در ایران وجود دارد لحاظ کنیم و به یک حالت تعادل برسانیم طبیعتا ابزار و خصوصیت‌های هوش مصنوعی کاربردی نخواهد داشت. به نظر می‌رسد ما همچنان درگیر شعارها هستیم تا روش‌ها و ابزارهای اجرایی. ما همچنان در ارتباط بین صنعت و دانشگاه تا محلی که باید از هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار خدمات‌دهی یا ارزش‌آفرینی تعیین شود، فاصله زیادی داریم.
اگر کشورهای دیگر را مانند عربستان سعودی یا امارات متحده عربی مورد بررسی قرار دهیم، زمانی که پیاده‌سازی‌های دولت هوشمند و روش‌های استفاده از هوش مصنوعی در ابزارهای خدماتی در این حوزه را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که ابتدا زمینه‌ها و زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش مصنوعی در آن کشورها به وجود آمده و بعد ابزارها یا وزارتخانه هوش مصنوعی وارد عرصه شد، اما متاسفانه همچنان اول از لقمه بزرگ‌تر یا ساختار بسیار مبهم و کلی استفاده می‌کنیم و بعد به مراحلی می‌رسیم که آیا این نگرش چالش‌ها و مشکلاتی دارد یا خیر.
در حوزه هوش مصنوعی در ایران هنوز آشنایی با موضوعات یا رفتارهای مورد نظر برای توسعه هوش مصنوعی را نداریم و به جای اینکه به دنبال راه‌اندازی ساختارها یا شیوه‌های سازمانی برای توسعه آن باشیم به نظر می‌رسد باید در جهت آسیب‌شناسی روش‌هایی که در عدم پیشرفت آن می‌تواند دخیل باشد حرکت کنیم. به ترتیب با رشد تکنولوژی و فناوری‌های مربوطه بعدها می‌توانیم با برطرف کردن این ابزارها، نقاط روشن بهتری را ایجاد کنیم. هوش مصنوعی در حوزه اقتصاد، بهداشت، خدمات و… زمانی می‌تواند سودمند باشد و به رشد اقتصادی کشور کمک کند که وسیله‌ها و ابزارهای بهره‌برداری از آن را قبل از شروع استفاده از هوش مصنوعی به وجود آوریم و اینجاست که شفاف بودن دیتا، اطلاعات، دسترسی‌ها به ما کمک می‌کند.
اگر قبل از ورود به آن حوزه‌ها به این موارد توجهی نداشته باشیم قطعا در پیاده‌سازی یا نقشه راهی که برای پیشبرد اهدافمان در استفاده از هوش مصنوعی در کشور تعریف کردیم، ناموفق خواهیم بود. آنجا موقعی خواهد بود که روند پیشرفت و استفاده از هوش مصنوعی در کشور در مقایسه با سایر کشورها در حد حرف تا عمل باقی خواهد ماند و بهره لازم را از هوش مصنوعی نخواهیم برد.
منبع: جهان‌صنعت
