ضرورت خانه تکانی دیجیتال در عصر امروز

هجوم کاربران به پیام رسان‌ها در ایام کرونا

رژیم مصرف رسانه ای، اصطلاحی است که این روزها بیشتر به گوشمان می خورد. شاید بسیاری از کاربرانی که با فضای مجازی در ارتباط هستند، اهمیت چندانی به مصرف رسانه ای شان ندهند و اگر همین روند بی توجهی طی شود، ممکن است که در درازمدت با آسیب های بیشتری ناشی از رسانه ها مواجه شوند.

شیوع ویروس کرونا و ایام قرنطینه هم سبب شد تا کاربران وقت بیشتری را در رسانه ها بگذرانند تا جایی که آمارها خبر از رشد ۵۰ درصدی استفاده از برخی از پیام رسان ها می دهد.

به گزارش اقتصاد الکترونیکی و به نقل از فارس به نظر می‌رسد درموضوع شبکه‌های اجتماعی و محتوای تبادل شده در بستر اینترنت، نیازمند یک خانه تکانی دیجیتال هستیم.

امیرحسین شمشادی مدرس ارتباطات و کارشناس حوزه رسانه در بخشی از صحبت هایش به ارائه آمارهایی در خصوص مصرف رسانه ای کاربران می‌پردازد.

او در خلال صحبت هایش عنوان کرد که شبکه اجتماعی توئیتر اعلام کرده است که میزان کاربران فعال این شبکه در روز به عدد ۱۶۴ میلیون نفر رسیده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۲۳ درصد رشد داشته است. همچنین شبکه اجتماعی فیس بوک اعلام کرده که استفاده از پیام رسان این شبکه در مناطقی که درگیر با کرونا هستند، ۵۰ درصد رشد کرده است.

به بهانه رژیم صحیح مصرف رسانه ساعتی به گفت و گو با این کارشناس حوزه رسانه نشستیم. آنچه از نظر می‌گذرانید،‌حاصل گفت و گوی ما با وی است.

 **تعریف شما از رژیم مصرف رسانه ای چیست؟

– زمانی که ما از عبارت رژیم مصرف رسانه ای صحبت می کنیم، این عبارت چند شاخصه مختلف دارد که عبارتند از این که یک فرد چه مقدار زمان را در چه ساعاتی از شبانه روز صرف دریافت چه محتوایی، از چه منبعی و از طریق چه نوع رسانه ای می کند.

برای مثال اگر ما کاربری داشته باشیم که یکساعت در روز را – آن هم در زمان های غیرکاری و زمانی که وقت استراحت نیست – برای دریافت یک محتوای آموزشی مرتبط با شغلش، از یک منبع دانشگاهی و از طریق شبکه جهانی اینترنت صرف کند، به این ترتیب ما با کاربری روبرو هستیم که استفاده صحیح از رسانه می کند و رژیم مصرف رسانه ای مطلوب دارد.

مطالعات گلوبال وب ایندکس ۲۰۲۰ نشان می دهد که ۸۰ درصد مردم در آمریکا و انگلیس از زمان شیوع ویروس کرونا محتوای بیشتری نسبت به زمان قبل از آن مصرف می کنند. این مطالعه نشان می دهد که ۶۸ درصد مردم در این کشورها اخبار مربوط به کرونا را از اینترنت دریافت می کنند.

و بالعکس اگر ما کاربری داشته باشیم که چندین ساعت در روز را در ساعت های مختلف از جمله زمانی که ساعت مفید کار یا زمان استراحت شبانه است، صرف مطالعه یا دریافت محتوای غیر مرتبط به کار و زندگی اش می کند، آن هم ازمنابع مختلف همچون برخی از شبکه های اجتماعی و تلویزیونی، در این مورد می گوییم که این کاربر رژیم مصرف رسانه ای صحیحی ندارد؛ بنابراین توجه به موضوع رژیم مصرف رسانه به عنوان زیرساخت و گام اول سواد رسانه ای حائز توجه است.

** بهبود رژیم مصرف رسانه مستلزم چه مواردی است؟

– ما برای بهبود رژیم مصرف رسانه ای باید کاربران را تشویق کنیم تا مواردی را مدنظر داشته باشند؛ یکی از این موارد داشتن تفکر انتقادی است، یعنی نگاه انتقادی به منابعی که تلاش دارند تا اطلاعات، ‌اخبار و داده های مختلف را در اختیار کاربران قرار دهند، این امر کمک می کند تا هر اطلاعاتی از طریق مخاطب پذیرفته نشود و سلامت روانی مخاطب محفوظ بماند.

اهمیت تقویت روحیه پرسشگری در میان مخاطبان

همچنین تقویت روحیه پرسشگری در میان مخاطبان از جمله مواردی است که حائز اهمیت است. نکته بعدی این است که مخاطب باید یاد بگیرد تا اطلاعات مورد نیازش را از منابع مختلف تهیه کند و از کانالیزه شدن اطلاعاتی که به او می رسد، جلوگیری کند.

بطور کلی معتقدیم که کاربران رسانه ها باید یک مواجهه هدفمند با رسانه داشته باشند و از پرسه زدن در رسانه ها و چیزی که برای توصیف آن از عبارت “دور دور مجازی” استفاده می شود، خودداری کنند. مخاطب باید تلاش کند تا آن بخش از اطلاعات و داده هایی که مورد نیاز واقعی وی است را دریافت کند و از دریافت انبوهی از اطلاعات مختلف اعم از اخبار و مطالب حوزه سرگرمی خودداری کند.

مناسب است که کاربران رسانه ها میزان استفاده خودشان از رسانه ها را محدود کنند، این لزوما به معنی کم کردن استفاده کاربران از رسانه نیست، بلکه به این معناست که میزان زمانی که مخاطب صرف استفاده از رسانه می کند، متناسب با نیازهای واقعی او باشد؛ بنابراین اگرهم اکنون و در ایام کرونا لازم باشد تا یک دانش آموز چند ساعت در روز را از طریق رسانه تلویزیون مطالب درسی اش را فرا بگیرد، این موضوع خالی از اشکال است، اما اگر نیاز واقعی وجود نداشته باشد، مصرف زمان زیاد برای رسانه ها از جمله در شبکه های اجتماعی مضرر است و آسیب هایی به دنبال خواهد داشت.

این روزها که ما کمابیش هنوز درگیر همه گیری بیماری کرونا هستیم با نوعی انزوای اجتماعی روبروایم که  مساله رژیم مصرف رسانه‌ای را باهمیت دوچندانی مواجه می کند، علتش این است که همزمان با فراگیری کرونا در استفاده کاربران از رسانه ها افزایش چشمگیری پیدا کرده است.

برای مثال شبکه اجتماعی توئیتر اعلام کرده است که میزان کاربران فعال این شبکه در روز به عدد ۱۶۴ میلیون نفر رسیده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۲۳ درصد رشد داشته است. همچنین شبکه اجتماعی فیس بوک اعلام کرده که استفاده از پیام رسان این شبکه در مناطقی که درگیر با کرونا هستند، ۵۰ درصد رشد پیدا کرده است.

در آمار دیگری که بسیار قابل توجه بوده در مورد پیام رسان واتس آپ (که از جمله پیام رسان های کاربردی و محبوب در کشورمان است)، اعلام شده که میزان تماس های تلفنی صوتی و تصویری در بستر واتس آپ دوبرابر شده است. همچنین در مناطقی که درگیری بیشتری با کرونا داشته اند، این میزان حتی به مقدار بالاتری هم رسیده است.

برای مثال در ایام قرنطینه ایتالیا، رشد تماس های تلفنی در بستر واتس آپ ۷۰ درصد گزارش شده است. همچنین در این زمان تعداد تماس های گروهی در واتس آپ نسبت به مدت مشابه در سال گذشته از رشد ۱۰۰۰ درصدی یعنی ۱۰ برابر برخوردار بوده است.

کرونا سبب انزوای اجتماعی شده است

بنابراین، این آمار نشان می دهد که از آنجا که کرونا نوعی انزوای اجتماعی را باعث شده، در مقابل مردم تلاش می کنند به جای فعالیت هایی که قبل از کرونا انجام می دادند همچون رفتن به مراکز خرید یا دیدار و گفت و گو با دوستان و اعضای فامیل به مصرف گسترده رسانه ها روی بیاورند.

مناسب است که کاربران رسانه ها میزان استفاده خودشان از رسانه ها را محدود کنند، این لزوما به معنی کم کردن استفاده کاربران از رسانه نیست، بلکه به این معناست که میزان زمانی که مخاطب صرف استفاده از رسانه می کند، متناسب با نیازهای واقعی او باشد

در این زمینه همچنین مطالعات گلوبال وب ایندکس ۲۰۲۰ نشان می دهد که ۸۰ درصد مردم در آمریکا و انگلیس از زمان شیوع ویروس کرونا محتوای بیشتری نسبت به زمان قبل از آن مصرف می کنند. این مطالعه نشان می دهد که ۶۸ درصد مردم در این کشورها اخبار مربوط به کرونا را از اینترنت دریافت می کنند.

مطالعات به وضوح نشان می دهد که در ایام همه گیری کرونا ما شاهد افزایش استفاده از بازی های آنلاین به ویژه از طریق گوشی های هوشمند هستیم. همچنین یکی از مواردی که در این ایام مخاطبان را به خود جلب کرده دستورالعمل های پخت و پز در منزل است؛ بنابراین مطابق آمارها در شرایطی که ما کم و بیش درگیر موضوع کرونا هستیم، استفاده از رسانه ها افزایش پیدا کرده است و ما باید به صورت جدی آسیب های ناشی از عدم رعایت رژیم رسانه ای را به مخاطب یادآور بشویم.

** بنظر شما کاربر در اثر داشتن رژیم مصرف نادرست رسانه ممکن است دچار چه آسیب هایی شود؟

– از جمله آسیب های ناشی از مصرف بی رویه و غیرهدفمند محتوا و صرف کردن زمان غیرلازم برای استفاده از رسانه ها این است که می تواند سبب کاهش تمرکز در امور و وظایفی باشد که هرکسی در حیطه کار و خانواده برعهده دارد.

همچنین چنین نوع عملکردی می تواند باعث ضعیف شدن حافظه و تأثیر مخرب بر اعتماد به نفس کاربران باشد. مطالعاتی که در کشور انگلستان انجام شده نشان می دهد کسانی که به صورت غیرضروری و ساعت های متوالی از طریق گوشی های هوشمند به گشت و گذار در محتوای منتشر شده در شبکه های اجتماعی و اینترنت‌ می‌پردازند براثر نورآبی موجود در گوشی های هوشمند، هورمون خواب در بدن آنها کاهش می یابد.

 این آسیب زمانی بیشتر می شود که استفاده از گوشی هوشمند در اتاق خواب و محل استراحت انجام شود.

همچنین مطالعات نشان می دهد که چنین مواردی یعنی استفاده بی رویه از رسانه ها به ویژه رسانه ها در بستر اینترنت، باعث بدخلقی و اضطراب می شود و این اضطراب زمانی که کاربر به اینترنت و گوشی هوشمند دسترسی ندارد، ‌بیشتر خودش را نشان می دهد که ما از این موضوع به عنوان “موبوفوبیا” یا ترس از عدم دسترسی به گوشی تلفن همراه نام می بریم.

** بنظر شما در این شرایط باید چه کرد؟

– همه اینها نشان می دهد که ما اگر یک برنامه ریزی دقیق برای مطالعه محتوای مفید و مورد نیاز خودمان نداشته باشیم و به منابع معتبر و متعدد مراجعه نکنیم و حتی برای پیدا کردن اخبار و مسائل مورد نیازمان، برنامه ریزی مشخص و زمان بندی معین و مرزبندی برای استفاده از رسانه ها نداشته باشیم، دچار آسیب های مختلفی می شویم.

اختلال چک کردن حساب های کاربری را جدی بگیریم

یکی از مواردی که می تواند در این زمینه ظهور و بروز یابد، گرفتارشدن به وسواس در زمینه کنترل و چک کردن حساب های کاربری شهروندان در شبکه های اجتماعی است. این اختلال نظیر اختلال مراجعه با تعداد بالا به یخچال و چک کردن محتویات آن در برخی افراد است. امروز شکل جدید این اختلال را در زمینه مراجعه مکرر به شبکه های اجتماعی و چک کردن محتوای پروفایل خود افراد و محتوای منتشرشده در شبکه های اجتماعی را شاهد هستیم.

لذا به نظر می رسد که در موضوع شبکه های اجتماعی و محتوای تبادل شده در بستر اینترنت، نیازمند یک خانه تکانی دیجیتال هستیم، یعنی تمام مخاطبان باید از خودشان این سوال را داشته باشند که آیا این محتوایی که هم اکنون مطالعه می کنم، واقعا مورد نیاز من است یا نه؟ آیا عکس، نوشته و مطالبی که در شبکه های اجتماعی از خودم منتشر می کنم، مطابق با شخصیت واقعی من است یا خیر؟ آیا زمانی که در طول شبانه روز صرف دیدن تصاویر مختلف، مطالعه مطالب و خبر در بستر اینترنت می کنم، کمکی به بهبود و ارتقا سطح دانایی و توانایی من می کند یا خیر؟

این موضوعات اگر با دقت مورد توجه قرار بگیرد، می تواند به ترک کردن برخی از شبکه های اجتماعی توسط مخاطبان منجر شود؛ چراکه واقعا لازم نیست تا مخاطب در همه شبکه های اجتماعی حساب کاربری داشته باشد و ساعت های متمادی برای انتشار محتوا از طریق حساب های کاربری خودش زمان صرف کند.

 ** به نظر شما در بحث رژیم صحیح مصرف رسانه چه کسانی می تواند وارد عمل شوند؟

– ما از بخش عمده ای از رسانه ها نمی توانیم توقع داشته باشیم تا مخاطبان را به استفاده کمتر از رسانه ها تشویق و ترغیب کنند. بلکه بنظر می رسد این مساله در خانواده ها جزو وظیفه والدین بوده و در کشور هم وظیفه نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی است که آموزه های متناسب با این موضوع را در اختیار همه افراد به ویژه کودکان و نوجوانان قرار دهد.

همچنین خانواده ها باید در زمینه  زمان صرف شده توسط کودکان و نوجوانان در شبکه های اجتماعی و بازی های آنلاین توجه لازم را داشته باشند. خانواده ها باید یک چارچوب مشخص و زمان بندی برای این موضوعات برای کودکان شان تعریف کنند و سعی کنند تا کاملا به آن پایبند باشند. بطور مشخص زمان مطالعه یا استراحت، به هیچ عنوان نباید به این نوع فعالیت ها اختصاص یابد.

مسأله بعدی این است که بزرگترها می توانند الگویی برای کودکان و نوجوانان باشند. اگر ما در خانواده ای شاهد باشیم که والدین خودشان باهم ارتباط خوبی ندارند و بخش زیادی از زمانی که باید صرف باهم بودن با خانواده شود به صورت انفرادی در شبکه های اجتماعی و برای استفاده از ابزارهای هوشمند به کار می برند، این امر نمی تواند الگوی خوبی برای کودک و نوجوان در این زمینه باشد.

به طور کلی علاوه برنظارت بر محتوایی که توسط کودک و نوجوان در بستر اینترنت تبادل و از طریق شبکه های تلویزیونی تماشا می شود، حتما باید جدول زمان بندی مشخصی را برای حد استفاده افراد در خانواده از این نوع ابزار تعیین کنیم و به آن پایبند باشیم؛ بنابراین در این زمینه نقش بیشتر را به آموزش و پرورش، آموزش عالی و خانواده ها می دهم تا هر نهاد دیگری.

** چگونه می توان الگوی رژیم مصرف مناسبی داشت؟

– طبعا نوع مواجهه والدین با کودکان ونوجوانان باید مسئولانه باشد؛ امروز زندگی دیجیتال یک واقعیتی در عصر حاضر است و زمان بسیار زیادی از عمرمان در فضای مجازی و در استفاده و تعامل با اینترنت و البته سایر رسانه ها سپری می شود؛ بنابراین برخورد مسئولانه با این موضوع به این صورت خواهد بود که والدین هم در زمینه محتوا، هم در زمینه زمان استفاده فرزندان و هم در مورد بازده زمانی ای که در شبانه روز صرف استفاده از رسانه ها می شود، نظارت جدی داشته باشند.

در آمار دیگری که بسیار قابل توجه بوده در مورد پیام رسان واتس آپ (که از جمله پیام رسان های کاربردی و محبوب در کشورمان است)، اعلام شده که میزان تماس های تلفنی صوتی و تصویری در بستر واتس آپ دوبرابر شده است. همچنین در مناطقی که درگیری بیشتری با کرونا داشته اند، این میزان حتی به مقدار بالاتری هم رسیده است. برای مثال در ایام قرنطینه ایتالیا، رشد تماس های تلفنی در بستر واتس آپ ۷۰ درصد گزارش شده است. همچنین در این زمان تعداد تماس های گروهی در واتس آپ نسبت به مدت مشابه در سال گذشته از رشد ۱۰۰۰ درصدی یعنی ۱۰ برابر برخوردار بوده است.

همانطور که والدین ممکن است علی رغم همه گرفتاری های شان، نگران کسانی باشند که کودکان و نوجوانان شان با آنها معاشرت دارند یا مکان هایی که کودکان و نوجوانان به آنجا رفت و آمد دارد، باید قطعا نگرانی در زمینه محتوا و حجم استفاده از شبکه های اجتماعی و اینترنت و تلویزیون توسط فرزندان شان داشته باشند.

رها کردن فرزند در این فضایی که می تواند آسیب زا باشد قطعا نشان دهنده این است که خانواده بخشی از وظایف خود را در مقابل کودکان و نوجوانان به درستی انجام نداده است.

محتوی دیگر از رسانه های دیجیتال در اقتصاد الکترونیکی:

فحش، تهدید و فشار؛ ماهی ۳ میلیون تومان!
فضای مجازی جایگزین هیچ رسانه‌ای نیست
ترامپ فرمان اجرایی محدودیت رسانه‌های اجتماعی را امضا کرد
درگیری فیس بوک با ناشران خبر بر سر رعایت کپی رایت
کاربران توئیتر قبل از بازنشر مقاله باید آن را بخوانند